Prokura
Porada prawna
Zgodnie z artykułem 109¹ § 1 Kodeksu cywilnego, prokura to pełnomocnictwo udzielone przez przedsiębiorcę, który podlega obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, obejmującego umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem firmy.
Czy osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą może udzielić prokury?
Dla rozstrzygnięcia, czy osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą może udzielić prokury, kluczowe jest dokonanie wykładni pojęcia przedsiębiorca podlegający wpisowi do rejestru przedsiębiorców. O ile w przypadku spółek handlowych rejestrem takim jest bowiem rejestr przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (Rejestr Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego), to w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wpisu dokonuje się w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).
Głosy – co do tego, czy ewidencja działalności gospodarczej (obecnie Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej) stanowi rejestr przedsiębiorców w rozumieniu artykułu 109¹ § 1 Kodeksu cywilnego – są w piśmiennictwie podzielone. Uzasadnienie do nowelizacji Kodeksu cywilnego z 14 lutego 2003 r. wprost informowało, iż: Projekt [ustawy nowelizującej Kodeks cywilny] rezygnuje z formuły, zgodnie z którą prokury może udzielić tylko spółka handlowa, przyjmując ‒ w art. 1091 § 1 ‒ że prokurentów mogą powoływać przedsiębiorcy podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. […] Przede wszystkim zrywa […] z nieuzasadnionym uprzywilejowaniem spółek handlowych, dozwalając, aby także inni przedsiębiorcy mogli korzystać z nader poręcznego instrumentu, jakim jest prokura. Ponadto, odpowiada […] tendencji widocznej w ustawodawstwach innych krajów, gdzie przyjmuje się, że prokury mogą udzielać niemal wszystkie (poza małymi) jednostki prowadzące działalność gospodarczą (jak w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Bułgarii, Czechach, na Słowacji, w Chorwacji i Słowenii). Jest to wreszcie rozwiązanie wyraźnie nawiązujące do tradycji pierwotnej (sprzed 1965 r.) wersji Kodeksu handlowego. Na jej gruncie prokurę dopuszczano nie tylko w spółkach handlowych, ale także u innych kupców rejestrowych.(1)
Ta sama nowelizacja wprowadziła do Kodeksu cywilnego artykuł 1097 § 4, zgodnie z którym śmierć przedsiębiorcy czy utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury. Oczywiście śmierć przedsiębiorcy może dotyczyć wyłącznie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, zatem zakładając racjonalność ustawodawcy należałoby uznać, iż konsekwentnie także przedsiębiorcy ‒ osoby fizyczne wpisane do CEIDG miałyby prawo udzielać prokury.(2) Pierwotnie Rejestr Przedsiębiorców KRS miał obejmować wszystkich przedsiębiorców, a zatem także indywidualnych, wpisywanych obecnie do CEIDG.
Z drugiej jednak strony, artykuł 109¹ § 1 oraz 1098 § 1 Kodeksu cywilnego wyraźnie doprecyzowuje, iż udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców. Również artykuł 14 Ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2010.220.1447 z późn. zm.) dokonuje wyraźnego rozróżnienia między Centralną Ewidencją i Informacją o Działalności Gospodarczej a Rejestrem Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Stąd powszechnie przyjmuje się, iż rejestrem przedsiębiorców w rozumieniu artykułu 109¹ § 1 Kodeksu cywilnego jest tylko Rejestr Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, ale już nie ewidencja działalności gospodarczej (obecnie CEIDG).(3) Komentatorzy wskazują w związku z tym, że pozostawienie w Kodeksie cywilnym artykułu 1097 § 4 o niewygasaniu prokury na wypadek śmierci przedsiębiorcy należy uznać za uchybienie w technice legislacji.(4)
Należy zwrócić uwagę także na fakt, iż w odróżnieniu od odpisu z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, który zawiera odrębną rubrykę na ujawnianie udzielonej prokury, wypis z CEIDG przewiduje tylko ujawnienie danych pełnomocnika upoważnionego do prowadzenia spraw przedsiębiorcy ze wskazaniem zakresu spraw objętych danym pełnomocnictwem, nie posługując się pojęciem prokury. Skoro zaś, jak wspomniałam na wstępie, prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, to gdyby CEIDG za taki rejestr uznać, należałoby ujawniać prokurę lub ewentualnie inne udzielone pełnomocnictwa o węższym zakresie umocowania. Tymczasem racjonalny ustawodawca używa pojęcia pełnomocnik upoważniony do prowadzenia spraw przedsiębiorcy zamiast pojęcia prokurent.
Zatem zakładając racjonalność ustawodawcy, w świetle wyżej przytoczonych przepisów prawa, należy przychylić się do zdania, że osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą (przedsiębiorca indywidualny) nie może udzielić prokury.
Czy osoba prawna może być prokurentem?
Zgodnie z artykułem 1092 § 2 Kodeksu cywilnego, prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Taki wymóg wynika z szerokiego zakresu umocowania prokurenta do działania w imieniu przedsiębiorcy, które praktycznie obejmuje umocowanie do wszelkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, z wyjątkiem zbycia przedsiębiorstwa, oddania go do czasowego korzystania czy zbywania i obciążania nieruchomości. Z powyższych względów tak istotny jest szczególny stosunek osobisty i zaufanie między osobą lub osobami udzielającymi prokury a osobą prokurenta, która w imieniu i z bezpośrednim skutkiem dla takiego przedsiębiorcy może dokonywać różnorakich czynności prawnych.
Tymczasem w przypadku osoby prawnej lub tzw. ułomnej osoby prawnej (np. spółki osobowej) skład osób upoważnionych do jej reprezentowania ulega lub może ulegać zmianom. W konsekwencji tego faktu w doktrynie powszechnie przyjmuje się, iż sytuacja, w której takie podmioty stawałyby się prokurentem, nie gwarantowałaby zachowania wspomnianego zaufania i osobistego stosunku między mocodawcą a prokurentem. Chcąc zapobiec sytuacji, w której osobą uprawnioną do jego reprezentacji byłaby osoba nieciesząca się jego pełnym zaufaniem, udzielający prokury przedsiębiorca musiałby ustawicznie kontrolować skład osób upoważnionych do reprezentacji swojego prokurenta, aby w porę taką prokurę odwołać. Generalnie, zgodnie z artykułem 1091 § 2 Kodeksu cywilnego, nie można bowiem ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich (chyba że przepis szczególny stanowi inaczej), zatem nie można przykładowo postanowić, iż uprawnienia prokurenta spośród członków zarządu spółki-prokurenta mógłby wykonywać jedynie pan X i pani Y, ale już nie pan Z czy osoba powołana w skład zarządu prokurenta zamiast lub obok wymienionych osób. Ani też, że poszczególne osoby mogłyby jedynie dokonywać czynności danego typu lub o wartości nieprzekraczającej określonego progu.
Od reguły stanowiącej, iż prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, przepisy szczególne przewidują wyjątek w ustawie z 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz.U. 1993.44.202 z późn. zm.). Mianowicie, zgodnie z art. 22 ustawy, umowa między funduszem a firmą zarządzającą (zdefiniowaną jako osoba prawna świadcząca usługi w zakresie zarządzania) może stanowić, że fundusz udzieli prokury firmie zarządzającej.
W takim przypadku nazwa firmy zarządzającej i nazwiska osób wykonujących uprawnienia prokurenta podlegają ujawnieniu w Rejestrze Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Każda zmiana firmy czy członków zarządu takiej firmy zarządzającej powinna być zatem niezwłocznie ujawniana w rejestrze jako zmiana danych prokurenta.
Tym niemniej, zgodnie z art. 22 wspomnianej ustawy, czynność prawna dokonana przez osobę trzecią z osobą wykonującą uprawnienia prokurenta funduszu będącego osobą prawną jest ważna, nawet jeśli nazwa prokurenta lub nazwisko osoby wykonującej uprawnienia prokurenta nie są ujawnione w rejestrze handlowym (obecnie Rejestrze Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego) w chwili dokonania danej czynności prawnej. Działanie bez umocowania lub przekroczenie zakresu umocowania przez ujawnioną we wspomnianym rejestrze osobę, która wykonuje uprawnienia w imieniu prokurenta funduszu będącego osobą prawną, nie wpływa z kolei na ważność czynności prawnych dokonanych przez tę osobę z osobami trzecimi, chyba że osoba trzecia działała w złej wierze.
Autorka:
Anna Wietrzyńska, radca prawny w kancelarii DLA Piper Wiater
1. Uzasadnienie do projektu Ustawy o zmianie ustawy ‒ Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Sejm RP IV kadencji, Nr druku: 666
2. Tak Michał Hejbudzki, w artykule Instytucja prokury w świetle nowelizacji kodeksu cywilnego, "Radca Prawny" 2004/6/74, Lex 46150/2
3. Tak Szwaja/Mika w: Kodeks spółek handlowych, Pozakodeksowe prawo handlowe, Tom V, Komentarz, pod redakcją S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008, stron 343
4. Ibidem
Dla rozstrzygnięcia, czy osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą może udzielić prokury, kluczowe jest dokonanie wykładni pojęcia przedsiębiorca podlegający wpisowi do rejestru przedsiębiorców. O ile w przypadku spółek handlowych rejestrem takim jest bowiem rejestr przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (Rejestr Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego), to w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wpisu dokonuje się w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).
Głosy – co do tego, czy ewidencja działalności gospodarczej (obecnie Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej) stanowi rejestr przedsiębiorców w rozumieniu artykułu 109¹ § 1 Kodeksu cywilnego – są w piśmiennictwie podzielone. Uzasadnienie do nowelizacji Kodeksu cywilnego z 14 lutego 2003 r. wprost informowało, iż: Projekt [ustawy nowelizującej Kodeks cywilny] rezygnuje z formuły, zgodnie z którą prokury może udzielić tylko spółka handlowa, przyjmując ‒ w art. 1091 § 1 ‒ że prokurentów mogą powoływać przedsiębiorcy podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. […] Przede wszystkim zrywa […] z nieuzasadnionym uprzywilejowaniem spółek handlowych, dozwalając, aby także inni przedsiębiorcy mogli korzystać z nader poręcznego instrumentu, jakim jest prokura. Ponadto, odpowiada […] tendencji widocznej w ustawodawstwach innych krajów, gdzie przyjmuje się, że prokury mogą udzielać niemal wszystkie (poza małymi) jednostki prowadzące działalność gospodarczą (jak w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Bułgarii, Czechach, na Słowacji, w Chorwacji i Słowenii). Jest to wreszcie rozwiązanie wyraźnie nawiązujące do tradycji pierwotnej (sprzed 1965 r.) wersji Kodeksu handlowego. Na jej gruncie prokurę dopuszczano nie tylko w spółkach handlowych, ale także u innych kupców rejestrowych.(1)
Ta sama nowelizacja wprowadziła do Kodeksu cywilnego artykuł 1097 § 4, zgodnie z którym śmierć przedsiębiorcy czy utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury. Oczywiście śmierć przedsiębiorcy może dotyczyć wyłącznie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, zatem zakładając racjonalność ustawodawcy należałoby uznać, iż konsekwentnie także przedsiębiorcy ‒ osoby fizyczne wpisane do CEIDG miałyby prawo udzielać prokury.(2) Pierwotnie Rejestr Przedsiębiorców KRS miał obejmować wszystkich przedsiębiorców, a zatem także indywidualnych, wpisywanych obecnie do CEIDG.
Z drugiej jednak strony, artykuł 109¹ § 1 oraz 1098 § 1 Kodeksu cywilnego wyraźnie doprecyzowuje, iż udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców. Również artykuł 14 Ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2010.220.1447 z późn. zm.) dokonuje wyraźnego rozróżnienia między Centralną Ewidencją i Informacją o Działalności Gospodarczej a Rejestrem Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Stąd powszechnie przyjmuje się, iż rejestrem przedsiębiorców w rozumieniu artykułu 109¹ § 1 Kodeksu cywilnego jest tylko Rejestr Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, ale już nie ewidencja działalności gospodarczej (obecnie CEIDG).(3) Komentatorzy wskazują w związku z tym, że pozostawienie w Kodeksie cywilnym artykułu 1097 § 4 o niewygasaniu prokury na wypadek śmierci przedsiębiorcy należy uznać za uchybienie w technice legislacji.(4)
Należy zwrócić uwagę także na fakt, iż w odróżnieniu od odpisu z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, który zawiera odrębną rubrykę na ujawnianie udzielonej prokury, wypis z CEIDG przewiduje tylko ujawnienie danych pełnomocnika upoważnionego do prowadzenia spraw przedsiębiorcy ze wskazaniem zakresu spraw objętych danym pełnomocnictwem, nie posługując się pojęciem prokury. Skoro zaś, jak wspomniałam na wstępie, prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, to gdyby CEIDG za taki rejestr uznać, należałoby ujawniać prokurę lub ewentualnie inne udzielone pełnomocnictwa o węższym zakresie umocowania. Tymczasem racjonalny ustawodawca używa pojęcia pełnomocnik upoważniony do prowadzenia spraw przedsiębiorcy zamiast pojęcia prokurent.
Zatem zakładając racjonalność ustawodawcy, w świetle wyżej przytoczonych przepisów prawa, należy przychylić się do zdania, że osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą (przedsiębiorca indywidualny) nie może udzielić prokury.
Czy osoba prawna może być prokurentem?
Zgodnie z artykułem 1092 § 2 Kodeksu cywilnego, prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Taki wymóg wynika z szerokiego zakresu umocowania prokurenta do działania w imieniu przedsiębiorcy, które praktycznie obejmuje umocowanie do wszelkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, z wyjątkiem zbycia przedsiębiorstwa, oddania go do czasowego korzystania czy zbywania i obciążania nieruchomości. Z powyższych względów tak istotny jest szczególny stosunek osobisty i zaufanie między osobą lub osobami udzielającymi prokury a osobą prokurenta, która w imieniu i z bezpośrednim skutkiem dla takiego przedsiębiorcy może dokonywać różnorakich czynności prawnych.
Tymczasem w przypadku osoby prawnej lub tzw. ułomnej osoby prawnej (np. spółki osobowej) skład osób upoważnionych do jej reprezentowania ulega lub może ulegać zmianom. W konsekwencji tego faktu w doktrynie powszechnie przyjmuje się, iż sytuacja, w której takie podmioty stawałyby się prokurentem, nie gwarantowałaby zachowania wspomnianego zaufania i osobistego stosunku między mocodawcą a prokurentem. Chcąc zapobiec sytuacji, w której osobą uprawnioną do jego reprezentacji byłaby osoba nieciesząca się jego pełnym zaufaniem, udzielający prokury przedsiębiorca musiałby ustawicznie kontrolować skład osób upoważnionych do reprezentacji swojego prokurenta, aby w porę taką prokurę odwołać. Generalnie, zgodnie z artykułem 1091 § 2 Kodeksu cywilnego, nie można bowiem ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich (chyba że przepis szczególny stanowi inaczej), zatem nie można przykładowo postanowić, iż uprawnienia prokurenta spośród członków zarządu spółki-prokurenta mógłby wykonywać jedynie pan X i pani Y, ale już nie pan Z czy osoba powołana w skład zarządu prokurenta zamiast lub obok wymienionych osób. Ani też, że poszczególne osoby mogłyby jedynie dokonywać czynności danego typu lub o wartości nieprzekraczającej określonego progu.
Od reguły stanowiącej, iż prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, przepisy szczególne przewidują wyjątek w ustawie z 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz.U. 1993.44.202 z późn. zm.). Mianowicie, zgodnie z art. 22 ustawy, umowa między funduszem a firmą zarządzającą (zdefiniowaną jako osoba prawna świadcząca usługi w zakresie zarządzania) może stanowić, że fundusz udzieli prokury firmie zarządzającej.
W takim przypadku nazwa firmy zarządzającej i nazwiska osób wykonujących uprawnienia prokurenta podlegają ujawnieniu w Rejestrze Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Każda zmiana firmy czy członków zarządu takiej firmy zarządzającej powinna być zatem niezwłocznie ujawniana w rejestrze jako zmiana danych prokurenta.
Tym niemniej, zgodnie z art. 22 wspomnianej ustawy, czynność prawna dokonana przez osobę trzecią z osobą wykonującą uprawnienia prokurenta funduszu będącego osobą prawną jest ważna, nawet jeśli nazwa prokurenta lub nazwisko osoby wykonującej uprawnienia prokurenta nie są ujawnione w rejestrze handlowym (obecnie Rejestrze Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego) w chwili dokonania danej czynności prawnej. Działanie bez umocowania lub przekroczenie zakresu umocowania przez ujawnioną we wspomnianym rejestrze osobę, która wykonuje uprawnienia w imieniu prokurenta funduszu będącego osobą prawną, nie wpływa z kolei na ważność czynności prawnych dokonanych przez tę osobę z osobami trzecimi, chyba że osoba trzecia działała w złej wierze.
Autorka:
Anna Wietrzyńska, radca prawny w kancelarii DLA Piper Wiater
1. Uzasadnienie do projektu Ustawy o zmianie ustawy ‒ Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Sejm RP IV kadencji, Nr druku: 666
2. Tak Michał Hejbudzki, w artykule Instytucja prokury w świetle nowelizacji kodeksu cywilnego, "Radca Prawny" 2004/6/74, Lex 46150/2
3. Tak Szwaja/Mika w: Kodeks spółek handlowych, Pozakodeksowe prawo handlowe, Tom V, Komentarz, pod redakcją S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008, stron 343
4. Ibidem
|
nr 10(126)2012  |
|
