Strzeż się nielegalnego oprogramowania
Ekspert radzi...
Choć przedsiębiorcy na co dzień korzystają z najróżniejszych programów komputerowych, często nie znają lub nie chcą znać zasad ich legalnego użytkowania. Nie zdają sobie sprawy z ewentualnych sankcji wynikających z naruszenia praw innych podmiotów, w tym przypadku twórców i właścicieli licencji. Przyczyną naruszeń prawa w tym względzie jest w większości przypadków chęć ograniczenia wydatków, ale w praktyce oznacza to pasożytnicze wykorzystywanie cudzej własności intelektualnej.
Aktywność zawodowa i gospodarcza w społeczeństwie informacyjnym związana jest nierozerwalnie z korzystaniem z różnego rodzaju programów komputerowych. W zasadzie we wszystkich dziedzinach życia odgrywają one istotną rolę – począwszy od gier komputerowych, poprzez wózki widłowe, aż po skomplikowane programy sterujące operacjami chirurgicznymi. Właściwie dobrane oprogramowanie jest niezbędne, aby przedsiębiorca mógł myśleć o sukcesie biznesowym. Mogłoby się zatem wydawać, iż zasady korzystania z programów komputerowych oraz konsekwencje nielegalnego ich użytkowania są powszechnie znane. Niestety jest wprost przeciwnie – przedsiębiorcy nie zdają sobie sprawy z konsekwencji jakie mogą ich czekać.
Określenie nielegalne korzystanie oznacza sytuację, w której osoba używa oprogramowania nie posiadając na nie zgody podmiotu autorskich praw majątkowych. Zgoda ma najczęściej postać licencji określającej zakres praw i obowiązków osoby korzystającej z programu komputerowego. Warto mieć na uwadze fakt, że sankcje wynikające z naruszenia tych praw mogą być poważne i znacząco wpływać na prowadzoną działalność gospodarczą. Niekiedy mogą doprowadzić nawet do bankructwa firmy. I nie chodzi tylko o odpowiedzialność cywilną, ale i karną przedsiębiorcy.
Naruszenie prawa autorskiego
Podmiot, którego autorskie prawa majątkowe do oprogramowania zostały naruszone, posiada wiele uprawnień. Mają one na celu nie tylko zdyscyplinowanie naruszyciela, ale i uzyskanie od niego stosownej rekompensaty. Licencjodawca może żądać zaniechania naruszeń, usunięcia ich skutków i naprawienia wyrządzonej szkody. Może się to odbywać na zasadach ogólnych albo przez zapłatę sumy pieniężnej: dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – nawet trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z programu komputerowego.
Na tym nie kończy się katalog możliwości ochrony naruszonych praw autorskich. Podmiot je posiadający może w ewentualnym postępowaniu sądowym – także przed wytoczeniem powództwa – złożyć wniosek o zobowiązanie naruszyciela do udzielenia informacji i udostępnienia określonej dokumentacji mającej znaczenie dla roszczeń podmiotu uprawnionego. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorca naruszający autorskie prawa majątkowe może zostać zobowiązany m.in. do ujawnienia wysokości dochodów uzyskiwanych w związku z nielegalnym korzystaniem z oprogramowania, wskazać pełną listę firm, z którymi współpracuje, przedstawić kanały dystrybucji wytwarzanych produktów lub świadczonych usług. W ten sposób jego wiarygodność biznesowa z pewnością zostaje podważona. Uprawniony z autorskich praw majątkowych może również żądać zabezpieczenia dowodów w sprawie oraz zabezpieczenia roszczeń. W takiej sytuacji blokada konta bankowego przedsiębiorcy-naruszyciela może doprowadzić do utraty jego płynności finansowej.
Niezależnie od odpowiedzialności cywilnej, osoba korzystająca nielegalnie z programu komputerowego może także ponosić odpowiedzialność karną na podstawie przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. (tekst jedn. z 17 V 2006 r., Dz.U. Nr 90, poz. 631 wraz z późn. zmianami). Bezprawne utrwalanie lub zwielokrotnianie programu komputerowego grozi karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat. Jeżeli nielegalne korzystanie stanowi stałe źródło dochodu, to kara pozbawienia wolności może zostać orzeczona nawet w wysokości do trzech lat. W przypadku obrotu nielegalnymi kopiami programów komputerowych przewidziana jest kara pozbawienia wolności od trzech miesięcy nawet do pięciu lat.
Naruszenie przepisów prawa karnego
Mimo iż program komputerowy to tylko zapis określonych instrukcji, który nie stanowi rzeczy w rozumieniu kodeksu cywilnego (art. 45 kc – rzeczami są tylko przedmioty materialne), to jednak uzyskanie cudzego programu komputerowego (w celu osiągnięcia korzyści majątkowej), bez zgody osoby uprawnionej, traktowane jest jako przestępstwo przeciw mieniu. Zgodnie z art. 278 § 2 kodeksu karnego, działanie takie zagrożone jest karą pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat – taką samą jak przestępstwo kradzieży.
Odpowiedzialności karnej podlega nie tylko osoba, która nielegalnie nabywa program komputerowy, ale także osoba, która pomaga w takim działaniu. Za paserstwo komputerowe grozi im kara od trzech miesięcy do pięciu lat pozbawienia wolności. W przypadku tzw. paserstwa nieumyślnego art. 292 kk przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat. Przykładem takiego paserstwa może być nabycie egzemplarza programu komputerowego od zaprzyjaźnionego informatyka po okazyjnej cenie.
Trzeba być świadomym, że skazanie osoby odpowiedzialnej w firmie za nielegalne ściąganie programu komputerowego wykorzystywanego następnie w działalności gospodarczej może powodować poważne konsekwencje dla całej firmy. Zgodnie z ustawą o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, za czyny zabronione pod groźbą kary z 28 X 2002 r. (Dz.U. Nr 197, poz. 1661 z późn. zm.) spółki prawa handlowego podlegają bowiem odpowiedzialności, jeżeli fakt popełnienia czynu zabronionego przez osoby wymienione w tej ustawie został potwierdzony prawomocnym orzeczeniem sądu.
W takiej sytuacji na podmiot zbiorowy może zostać nałożona kara pieniężna w wysokości od 1000 nawet do 5 000 000 złotych (jednak nie wyższa niż 3 proc. przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony). Sąd może orzec także przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa (także programów komputerowych) oraz korzyści majątkowej pochodzącej bezpośrednio z czynu zabronionego. Możliwe jest również zakazanie przedsiębiorstwu m.in. ubiegania się o zamówienia publiczne i reklamy świadczonych usług.
Podsumowując, podmiot, który decyduje się na bezprawne korzystanie z programów komputerowych musi liczyć się z ryzykiem odpowiedzialności cywilnej lub karnej, a także z możliwością zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż każda forma nielegalnego korzystania z cudzej własności intelektualnej powinna podlegać ochronie prawa.
Przedstawiony artykuł nie wyczerpuje pełnej tematyki korzystania z programów komputerowych, np. w ramach licencji otwartych. Pomija też praktyczne problemy uczestników gier komputerowych typu MMORPG, którzy przechwytują dostęp do programów umożliwiających uczestniczenie w tych grach i modyfikację awatarów.
Ireneusz Matusiak
Radca prawny i dyrektor działu własności intelektualnej w TGC Corporate Lawyers
Określenie nielegalne korzystanie oznacza sytuację, w której osoba używa oprogramowania nie posiadając na nie zgody podmiotu autorskich praw majątkowych. Zgoda ma najczęściej postać licencji określającej zakres praw i obowiązków osoby korzystającej z programu komputerowego. Warto mieć na uwadze fakt, że sankcje wynikające z naruszenia tych praw mogą być poważne i znacząco wpływać na prowadzoną działalność gospodarczą. Niekiedy mogą doprowadzić nawet do bankructwa firmy. I nie chodzi tylko o odpowiedzialność cywilną, ale i karną przedsiębiorcy.
Naruszenie prawa autorskiego
Podmiot, którego autorskie prawa majątkowe do oprogramowania zostały naruszone, posiada wiele uprawnień. Mają one na celu nie tylko zdyscyplinowanie naruszyciela, ale i uzyskanie od niego stosownej rekompensaty. Licencjodawca może żądać zaniechania naruszeń, usunięcia ich skutków i naprawienia wyrządzonej szkody. Może się to odbywać na zasadach ogólnych albo przez zapłatę sumy pieniężnej: dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – nawet trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z programu komputerowego.
Na tym nie kończy się katalog możliwości ochrony naruszonych praw autorskich. Podmiot je posiadający może w ewentualnym postępowaniu sądowym – także przed wytoczeniem powództwa – złożyć wniosek o zobowiązanie naruszyciela do udzielenia informacji i udostępnienia określonej dokumentacji mającej znaczenie dla roszczeń podmiotu uprawnionego. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorca naruszający autorskie prawa majątkowe może zostać zobowiązany m.in. do ujawnienia wysokości dochodów uzyskiwanych w związku z nielegalnym korzystaniem z oprogramowania, wskazać pełną listę firm, z którymi współpracuje, przedstawić kanały dystrybucji wytwarzanych produktów lub świadczonych usług. W ten sposób jego wiarygodność biznesowa z pewnością zostaje podważona. Uprawniony z autorskich praw majątkowych może również żądać zabezpieczenia dowodów w sprawie oraz zabezpieczenia roszczeń. W takiej sytuacji blokada konta bankowego przedsiębiorcy-naruszyciela może doprowadzić do utraty jego płynności finansowej.
Niezależnie od odpowiedzialności cywilnej, osoba korzystająca nielegalnie z programu komputerowego może także ponosić odpowiedzialność karną na podstawie przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. (tekst jedn. z 17 V 2006 r., Dz.U. Nr 90, poz. 631 wraz z późn. zmianami). Bezprawne utrwalanie lub zwielokrotnianie programu komputerowego grozi karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat. Jeżeli nielegalne korzystanie stanowi stałe źródło dochodu, to kara pozbawienia wolności może zostać orzeczona nawet w wysokości do trzech lat. W przypadku obrotu nielegalnymi kopiami programów komputerowych przewidziana jest kara pozbawienia wolności od trzech miesięcy nawet do pięciu lat.
Naruszenie przepisów prawa karnego
Mimo iż program komputerowy to tylko zapis określonych instrukcji, który nie stanowi rzeczy w rozumieniu kodeksu cywilnego (art. 45 kc – rzeczami są tylko przedmioty materialne), to jednak uzyskanie cudzego programu komputerowego (w celu osiągnięcia korzyści majątkowej), bez zgody osoby uprawnionej, traktowane jest jako przestępstwo przeciw mieniu. Zgodnie z art. 278 § 2 kodeksu karnego, działanie takie zagrożone jest karą pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat – taką samą jak przestępstwo kradzieży.
Odpowiedzialności karnej podlega nie tylko osoba, która nielegalnie nabywa program komputerowy, ale także osoba, która pomaga w takim działaniu. Za paserstwo komputerowe grozi im kara od trzech miesięcy do pięciu lat pozbawienia wolności. W przypadku tzw. paserstwa nieumyślnego art. 292 kk przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat. Przykładem takiego paserstwa może być nabycie egzemplarza programu komputerowego od zaprzyjaźnionego informatyka po okazyjnej cenie.
Trzeba być świadomym, że skazanie osoby odpowiedzialnej w firmie za nielegalne ściąganie programu komputerowego wykorzystywanego następnie w działalności gospodarczej może powodować poważne konsekwencje dla całej firmy. Zgodnie z ustawą o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, za czyny zabronione pod groźbą kary z 28 X 2002 r. (Dz.U. Nr 197, poz. 1661 z późn. zm.) spółki prawa handlowego podlegają bowiem odpowiedzialności, jeżeli fakt popełnienia czynu zabronionego przez osoby wymienione w tej ustawie został potwierdzony prawomocnym orzeczeniem sądu.
W takiej sytuacji na podmiot zbiorowy może zostać nałożona kara pieniężna w wysokości od 1000 nawet do 5 000 000 złotych (jednak nie wyższa niż 3 proc. przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony). Sąd może orzec także przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa (także programów komputerowych) oraz korzyści majątkowej pochodzącej bezpośrednio z czynu zabronionego. Możliwe jest również zakazanie przedsiębiorstwu m.in. ubiegania się o zamówienia publiczne i reklamy świadczonych usług.
Podsumowując, podmiot, który decyduje się na bezprawne korzystanie z programów komputerowych musi liczyć się z ryzykiem odpowiedzialności cywilnej lub karnej, a także z możliwością zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż każda forma nielegalnego korzystania z cudzej własności intelektualnej powinna podlegać ochronie prawa.
Przedstawiony artykuł nie wyczerpuje pełnej tematyki korzystania z programów komputerowych, np. w ramach licencji otwartych. Pomija też praktyczne problemy uczestników gier komputerowych typu MMORPG, którzy przechwytują dostęp do programów umożliwiających uczestniczenie w tych grach i modyfikację awatarów.
Ireneusz Matusiak
Radca prawny i dyrektor działu własności intelektualnej w TGC Corporate Lawyers
|
nr 11(127)2012  Zobacz więcej na temat: nielegalne oprogramowanie | sprzeż się nielegalnego oprogramowania |
|
