Twoje produkty, cudza wojna - jak uniknąć eksportowego kryzysu
Zarządzanie
W dobie napięć geopolitycznych i dynamicznych sankcji handlowych, nawet najbardziej legalna i dochodowa transakcja może stać się tykającą bombą. Kontroluj, dokąd trafiają Twoje towary. Zakaz reeksportu to nie tylko zapis w umowie – to obowiązek prawny, biznesowe zabezpieczenie i test odpowiedzialności przedsiębiorcy. Nie wystarczy już zadbać o zgodność na etapie wysyłki – dziś liczy się pełna kontrola nad przepływem towaru, aż do końcowego użytkownika.
W coraz większej liczbie branż to właśnie odpowiedzialność za dalszy los towaru staje się wyznacznikiem rzetelnego eksportera. Firmy, które nie nadążają za tym standardem, ryzykują nie tylko postępowaniami sankcyjnymi, ale też wykluczeniem z globalnych łańcuchów dostaw.
Nowa rzeczywistość dla biznesu a nowy pakiet sankcji
Rosnąca liczba sankcji międzynarodowych – w szczególności wobec Rosji i Białorusi, ale również Iranu czy Korei Północnej – sprawia, że eksporterzy nie mogą już pozwolić sobie na działanie „w dobrej wierze”.
Kluczowe znaczenie zyskuje dziś kontrola nad obrotem towarem, nie tylko przy wywozie, ale także po opuszczeniu granicy. To właśnie temu służą klauzule zakazu reeksportu – coraz częściej wymagane przez organy kontrolne i partnerów międzynarodowych.
Sankcje i eksport – nowa rzeczywistość dla biznesu
W odpowiedzi na zbrojną agresję Federacji Rosyjskiej wobec Ukrainy, Unia Europejska wdrożyła szereg rozporządzeń nakładających sankcje sektorowe i indywidualne – kluczowe znaczenie ma tutaj Rozporządzenie Rady (UE) nr 833/2014 oraz Rozporządzenie Rady (UE) nr 765/2006.
Zakazuje ono m.in. eksportu określonych towarów i technologii do Rosji i Białorusi oraz ich reeksportu z państw trzecich. Obowiązki związane z kontrolą dalszego przepływu towarów spoczywają bezpośrednio na eksporterach – nawet jeśli nie mają oni fizycznego wpływu na dalszą drogę produktu. Kluczowym narzędziem staje się więc klauzula o zakazie reeksportu. Nieprzestrzeganie tych obowiązków może skutkować nie tylko sankcjami finansowymi, ale również wpisaniem na listy sankcyjne lub wszczęciem postępowań karnych.
Wymogi te obejmują także zobowiązanie do dochowania należytej staranności, w tym oceny ryzyka związanego z kontrahentem i miejscem docelowym. Dla wielu przedsiębiorców oznacza to konieczność przebudowy dotychczasowych modeli eksportowych i zawężenia grona odbiorców.
Zakaz reeksportu
Klauzula zakazu reeksportu to zapis w umowie, który zgodnie z art. 12g Rozporządzenia Rady (UE) nr 833/2014 oraz wytycznymi Komisji Europejskiej uniemożliwia dalszy eksport, reeksport lub wykorzystanie określonego towaru lub technologii przez kontrahenta w kraju objętym sankcjami – bez uprzedniej zgody eksportera i odpowiednich władz krajowych.
Obowiązek ten dotyczy towarów i technologii objętych załącznikami rozporządzenia i wszedł w życie z dniem 20 marca 2024 r. Klauzula musi być zawarta w formie pisemnej umowy lub aneksu do już istniejącej umowy handlowej (np. NDA, umowy dystrybucyjnej, umowy dostawy), a obowiązek jej wdrożenia spoczywa na każdym unijnym eksporterze, bez względu na miejsce siedziby kontrahenta końcowego.
Podwójna odpowiedzialność – prawo unijne i krajowe
Z jednej strony eksporter musi przestrzegać unijnych przepisów, w tym Rozporządzenia 833/2014 oraz Rozporządzenie Rady (UE) nr 765/2006 i kolejnych nowelizacji (pakietów sankcyjnych), z drugiej – również przepisów krajowych.
Na mocy Ustawy z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (Dz.U. z 2024 r., poz. 507), zakazane jest zawieranie transakcji z podmiotami objętymi krajowymi sankcjami, a złamanie przepisów grozi poważnymi konsekwencjami:
- karami pieniężnymi do 20 mln zł,
- odpowiedzialnością karną kadry zarządzającej,
- wpisem na krajową listę sankcyjną (prowadzi MSWiA),
- ryzykiem utraty kontraktów i reputacji.
Przedsiębiorcy są zobowiązani do weryfikacji kontrahentów nie tylko na listach unijnych, ale również na polskiej liście sankcyjnej, publikowanej na stronach gov.pl. Organy administracji mają prawo z urzędu wstrzymać realizację umów, zamrozić środki finansowe lub zablokować obrót towarami pochodzącymi z zakazanych źródeł. Niedochowanie obowiązku należytej staranności w tym zakresie może być traktowane jako działanie na szkodę bezpieczeństwa państwa.
Nie ryzykuj – działaj strategicznie!
Zbuduj w swojej firmie tarczę ochronną wokół swoich transakcji poprzez wprowadzenie poniższych zasad:
- Wprowadź klauzule zakazu reeksportu – i to nie tylko formalnie, ale z realnym mechanizmem kontroli.
- Wymagaj oświadczeń końcowego użytkownika (EUC) – szczególnie przy towarach o wysokim ryzyku.
- Weryfikuj kontrahentów – korzystaj z unijnych, krajowych i amerykańskich list sankcyjnych.
- Wymagaj dokumentu potwierdzającego odprawę celną w kraju przeznaczenia.
- Organizuj transport do kraju przeznaczenia, aby mieć pewność, gdzie dojechał.
- Szkol swój zespół – nie tylko dział eksportu, ale też sprzedaż, logistykę i compliance.
Podsumowanie
Dziś eksport to nie tylko sprzedaż – to odpowiedzialność. Współczesny eksport to znacznie więcej niż tylko wysyłka towarów – to odpowiedzialność za cały łańcuch dostaw. W warunkach wojny w Europie i globalnych sankcji każde niedopatrzenie może skutkować sankcjami, grzywną lub utratą reputacji.
Eksporter, który działa świadomie, buduje przewagę – nie tylko na rynku, ale i w oczach regulatorów. Odpowiedzialność nie kończy się na granicy – obejmuje także kontrolę użytkownika końcowego, śledzenie kanałów dystrybucji oraz reagowanie na zmieniające się regulacje. Przewagę zyskują dziś ci, którzy inwestują w compliance, automatyzację weryfikacji kontrahentów i wewnętrzne procedury nadzoru. Ignorowanie obowiązków to już nie ryzyko – to gwarantowany koszt.
Zadbaj o zgodność z Rozporządzeniem 833/2014i oraz Rozporządzeniem Rady (UE) nr 765/2006, krajową ustawą sankcyjną i międzynarodowymi standardami. Bo dziś, jak nigdy wcześniej, zgodność to bezpieczeństwo biznesu.
Autorka: ekspert ds. ceł, prawa celnego, handlu zagranicznego. Zajmuje się doradztwem z zakresu przepisów prawa celnego, importu i eksportu towarów i usług, analizą finansowo-ekonomiczną kontraktów międzynarodowych www.ekspertcelny.pl
|
nr 9(257)2025  |
|
